4857 sayılı iş kanunu, iş davalarının ve iş hukukunun temel dayanağıdır. İcra ve iflas davaları, tazminat davaları iş hukuku ile ilgili davalardır. 

İş hukukunun temel amacı iş barışını sağlamak ve iş hayatının sağlıklı bir şekilde devam etmesine olanak tanımaktır.

Tıpkı toplum düzeninde olduğu gibi iş hayatında da herkes kendi kurallarını uygulasaydı kaos ortaya çıkacak ve iş dünyasının var olması mümkün olmayacaktı. 

İş Hukukunun Tanımı Nedir?

Süreli ya da süresiz işçi ile işveren arasındaki sözleşme iş akdi olarak tanımlanır. Taraflardan birisi iş akdine uymadığı takdirde, uymayan taraf bir takım yaptırımlarla karşılaşacaktır. İş hukuku bu yaptırımları belirler. 

İş hukuku kurallarına her iki tarafın da uyması beklenir. 

Yapısı gereği iş hukuku iki kısımda ele alınır. 

Bireysel İş Hukuku 

Çalışan sayısı 50 kişiden az olan işletmelerde bireysel hukuku kuralları geçerlidir. Ayrıca yıllık hasılatı 50 milyon Türk Lirasını geçmeyen işletmeler de bireysel iş hukukuna tabidirler.

Bireysel iş hukukunda aşağıda sırlanan konular söz konusudur: 

• İşçi ile işveren arasındaki iş ilişkisinin kurulması,
• İş ilişkisinin sona ermesi,
• İş ilişkisinin sona ermesinin sonuçları,
• İşçi ve işverenin karşılıklı hakları ve borçları,
• İşçilerin yönetime katılmaları,
• Çalışma yaşamının denetlenmesi,
• İşçi alacakları, 
• Tazminat,
• Ücretin ödenme şartları.

Toplu İş Hukuku

Anonim ve limitet şirket kategorisinde değerlendirilen şirketleri ilgilendiren iş hukukudur. 24 Haziran 2018 tarihinde 11828 sayılı KOBİ yasası kapsamında büyük şirketler: 

“İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 125 milyon Türk lirasını aşmayan ve bu yönetmelikte mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan ekonomik birimler veya girişimler KOBİ olarak tanımlanır.”  

Olarak tanımlanmıştır. Kanun maddesindeki tanımdan da anlaşılacağı üzere 250 den fazla çalışana sahip olan işletmelerde toplu iş hukuku kuralları geçerlidir. Ayrıca bu tür işyerlerinin yıllık cirosunun 125 milyon Türk Lirası ve daha fazlası olması gerekir. 

Bireysel iş hukukundan farklı olarak toplu iş hukukunda sendika adı verilen kuruluşlar söz konusudur. Sendikalar işveren ile işçiler arasında köprü niteliğindedir. İşçi ile işveren arasında barışı sağlarlar. Herhangi bir anlaşmazlıkta sendika devreye girerek, anlaşmazlığı çözümlemeye çalışır. 

Sendika ile işveren sorunu çözemezse, tahkim kuruluna başvurulur. Tahkim kurulunun kararını taraflar tanımazsa, dava açma yoluna gidilebilir. 

Sendikalar işçi temilcisi adı verilen kişiler bulunur. Bu kişiler işçilerin taleplerini sendikaya iletirler. Sendika yöneticileri ise işverene işçilerin taleplerini iletir. 

Toplu iş hukukunun konuları aşağıda sıralanmıştır: 

• Sendikalaşma hareketleri,
• Hak ve menfaat uyuşmazlıkları,
• Toplu iş sözleşmeleri,
• Arabuluculuk ve uzlaştırma,
• Hakem kurulları,
• Grev ve lokavt.

İş Hukukun Dayanakları Nelerdir?

Resmi kaynaklar, özel kaynaklar ve uluslararası kaynaklar olmak üzere iş hukukunun dayanaklarını üç kısımda ele alabiliriz. 

Resmi Kaynaklar

• Anayasa kanunları, iş kanunu, deniz iş kanunu, basın iş kanunu, sendikalar ve toplu iş sözleşmesi kanunu, sosyal güvenlik kurumu kanunu, işsizlik sigortası kanunu, iş sağlığı ve güvenliği kanunu, borçlar kanunu, umumi hıfzısıhha kanunu, mesleki eğitim kanunu vd.
• Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, yönetmelikler. 
• Anayasa mahkemesi kararları, Yargıtay kararları, Danıştay kararları, içtihadı birleştirme kararları

Uluslararası Kaynaklar

• ILO kararları (Uluslararası Çalışma Örgütü)
• Anayasa konseyi kararları

Özel Kaynaklar

• Bireysel iş sözleşmeleri
• Toplu iş sözleşmeleri
• İşyeri iç yönetmelikleri
• İşyeri uygulamaları

İş Hukukunun Özellikleri Nelerdir?

Anlaşmazlıklar, toplu iş sözleşmesi ve diğer konular kapsamında iş hukukun özellikleri aşağıda sıralanmıştır: 

• Dava sürecinde işçi alacakları öncelikli olarak ele alınır. 

• İşveren ile işçi arasında imzalanan iş sözleşmesinde: aylık net ücret, özlük hakları, tatil günleri, ikramiye ve tazminat gibi konular yer alır. 

• İşçiye güvenli bir çalışma ortamının hazırlanması işveren sorumluluğundadır. 

• İşçi, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına harfiyen uymalıdır. 

• İş davalarında genel olarak işçi lehine karar verilir. 

• İş hukukunda işçinin şahsı ön plandadır. Dava konusu anlaşmazlıklarda öncelikle işçinin haklarının verilip verilmediğine bakılır. 

• İş hukukundan önce, işverenin hukuksuz uygulamalarına devlet kurumları müdahale edebilir. Mesela işçinin sigortası gerçek ücret üzerinden yatırılmamışsa, SGK kurumu işverene idari para cezası verir. Ayrıca işçinin şikayeti üzerine Çalışma Bakanlığı müfettişleri inceleme yapabilir. İnceleme sonunda mevzuata aykırı bir durum belirlenirse, işverene idari para cezası verilebilir. 

• İşverenin ihmalkârlığı yüzünden iş kazası meydana gelirse, işçi ya da işçiler işverene tazminat davası açabilirler.

Yukarıda sıralanan kuralların yanı sıra, işverenin yapmakla yükümlü olduğu sorumlulukları vardır. Bu sorumluluklar toplu iş sözleşmesinde açık bir şekilde ifade edilir. 

• İşveren işçinin ücretini her ay sözleşmede belirtilen zamanda vermek zorundadır. 

• İşveren işçilerin çalışma aletlerini çalışır durumda çalışma ortamında bulundurmak zorundadır. 

• İşveren işçilerin çalışma ortamında her türlü güvenlik önlemini almak zorundadır. 

• Her işçiye eşit davranmalıdır. 

• Doğum izni kadın çalışanlara sağlanmalıdır. 

• Her çalışanın özlük hakları tam olarak verilmelidir. Mesela resmi ve dini tatil günlerinde işçi zorla çalıştırılmamalıdır. Eğer çalışma durumu varsa, yasal fazla mesai ücreti işçilere ödenmelidir.

Eğer işveren kurallara uymayıp aynı zamanda; haksız fiillerle işten çıkarma eylemini gerçekleştirirse, işçiler işe iade davası açabilir. İşçi davayı kazandığı zaman işveren en geç 1 ay içinde işçiyi işe almak zorundadır. Eğer işveren mahkeme kararına rağmen işçiyi 1 ay içerisinde işe almazsa, tüm haklarını yasal faizi ile birlikte ödemek zorundadır. 

Toplu iş hukuku gereği işçilerin ve işverenin bir takım hakları vardır. Bu haklar: 

• İşçilerin grev yapma hakkı,

• İşverenin lokavt hakkı,

• İşçi ve işveren arasında arabuluculuk hizmetinin sağlanması,

• Hakem kurullarına başvuru yapılması,

• İşverenin haklı olarak işçileri işten çıkarabilmesi.

İşçi Alacaklarında Dava Süreçleri

İşçi ve işveren arasında gerçekleşen sorun, sendika ile çözülmeye çalışılır. Eğer sorun sendika ile çözülemezse yüksek hakem kuruluna gidilir. Yüksek hakem kurulu kararını 2 hafta içinde açıklar. 

Eğer yüksek hakem kurulunun kararını taraflar tanımazsa arabulucuya gidilir. Arabulucu taraflar arasındaki kararını 1 hafta içerisinde belirtir. Eğer arabulucu ile sorun giderilemezse taraflar dava sürecini başlatabilir.

İş hukukunun temel dayanaklarından olan mevzuatı detaylı olarak incelemek için, https://www5.tbmm.gov.tr/kanunlar/k6356.html bağlantısını ziyaret edebilirsiniz.